Motorna ulja za dvotaktne motore

Ulja za dvotaktne benzinske motore

Motorna ulja za dvotaktne benzinske motore mogu se podeliti:

  • ulja za dvotaktne benzinske motore sa vazdušnim hlađenjem kod motocikala, mopeda, motokultivatora, kosilica, motornih testera itd.
  • ulja za dvotaktne vodom hlađene vanbrodske motore

U poslednje vreme sve češće se pojavljuje termin "mali motori". Ova kategorija obuhvata sve male motore po dimenzijama i snazi: motocikli, mopedi, skuteri, vanbrodski motori, motorne sanke, motorne testere, motokultivatori i ostale baštenske mašine.

Ulje za dvotaktne motore mora da zadovolji sledeće zahteve:

  • podmazivanje kliznih i kotrljajućih elemenata,
  • zaptivanje prstenastog zazora između klipa i cilindra,
  • zaštita od korozije, habanja i taloženja,
  • kompatibilnost sa zaptivnim materijalima,
  • dobro mešanje sa gorivom,
  • biodegradabilnost u novije vreme,
  • malu emisiju HC i CO u izduvnim gasovima

Kao bazna ulja upotrebljavaju se mineralni rafinati, a u poslednje vreme kod dvotaktnih motora sa visokim zahtevima i sintetički ugljovodonici. Zbog propisa ekologije o zaštiti životne okoline sve više se koriste biorazgradiva ulja kod kojih se kao bazna ulja koriste sintetički estri. Mogu se koristiti kao mešavina sa benzinom (prema preporuci proizvođača motora: 1 – 2 %) i direktnim podmazivanjem kod novih motora sa injekcionim sistemom. Metoda za određivanje količine ulja u benzinu je DIN 51784. Specifičnost ovih ulja su bezpepelni aditivi, odnosno, sposobnost ulja da potpuno izgori kako ne bi ostavilo taloge na svećicama i ostalim unutrašnjim delovima motora. Podela ovih ulja prema sadržaju sulfatnog pepela: bezpepelno ulje (sadrži < 0,1% sulfatnog pepela), niskopepelno ulje (sadrži 0,4 do 0,6% sulfatnog pepela), srednjepepelno ulje (sadrži 0,7 do 1,0% sulfatnog pepela), visokopepelno ulje (sadrži >1,0% sulfatnog pepela). Za ulja za dvotaktne motore ne postoje propisi u odnosu na viskozitet i multigradnost jer se ulje meša sa gorivom. Uglavnom se koriste SAE 30 ili SAE 40. Klasifikacija ulja za dvotaktne vazduhom hlađene benzinske motore po kvalitetnom nivou određena je specifikacijama: API, ASTM, ISO i JASO.

Tabela 1:  ISO klasifikacija ulja za dvotaktne benzinske motore

ISO klasifikacija
ISO-L-EGB
Sadrži aditive koji obezbeđuju mazivost i obezbeđuju čistoću motora. Motori sa opštim performansama koji ne zahtevaju zaštitu od naslaga u izduvnom sistemu i koji ne zahtevaju smanjeni nivo izduvnog dima.
ISO-L-EGC
Motori sa opštim performansama koji zahtevaju zaštitu od naslaga u izduvnom sistemu i koji zahtevaju smanjeni nivo izduvnog dima.  Sintetički fluidi dodaju se da bi se smanjio izduvni dim i inhibirale naslage na izduvnom sistemu koje smanjuju snagu.
ISO-L-EGD
Motori sa opštim performansama koji zahtevaju zaštitu od naslaga u izduvnom sistemu, smanjeni nivo izduvnog dima kao i dodatne aditive koji obezbeđuju veću čistoću da bi se sprečilo lepljenje klipnog prstena tokom teških uslova rada.  Sintetički fluidi dodaju se da bi se smanjio izduvni dim i inhibirale naslage na izduvnom sistemu koje smanjuju snagu.
 

Tabela 2: API i ASTM klasifikacija ulja za dvotaktne benzinske motore

API i ASTM klasifikacija
API-TA
(ASTM TSC-1)
Za dvotaktne motore zapremine do 50 cm3 (mopedi, mali generatori, pumpe). Laki uslovi rada.
API- TB
(ASTM TSC-2)
Za dvotaktne motore zapremine do 250 cm3 (motocikli, skuteri, motorne testere itd.) Srednji uslovi rada.
API-TC
(ASTM TSC-3)
Za motore preko 250 m3 (poljoprivredne mašine, putnička vozila Wartburg, Trabant) Teški uslovi rada. Smanjuje naslage i lakove na klipu, sprečava slepljivanje klipnih prstenova.
API-TD
(ASTM TSC-4)
Za savremene, benzinske dvotaktne motore koji kao gorivo koriste bezolovni benzin. Takođe, za vanbrodske motore koji odgovaraju NMMA TC-W. Za teške uslove rada.
 

Tabela 3: JASO klasifikacija ulja za dvotaktne benzinske motore

JASO klasifikacija
JASO FA
Slična API TA
JASO FB
Slična API TB i ISO-L-EGB
JASO FC
Ograničava sadržaj dima u izduvnom gasu (low smoke). Norma je izdata 1994.  Slična ISO-L-EGC
 
JASO specifikacije nisu zadovoljile visoke zahteve evropskih proizvođača dvotaktnih motora, kao na primer onih koji se upotrebljavaju kod motornih testera, pa su tako nastale GLOBAL specifikacije kod kojih su neke identične JASO specifikacijama a neke ih prevazilaze.

Tabela 4: GLOBAL klasifikacija ulja za dvotaktne motore

GLOBAL klasifikacija
Global GB
Slična JASO FB
Global GC
Slična JASO FC
Global GD
Za teške uslove rada. Zahteva vrlo malo dima u izduvnom gasu.
 
Ispitivanja po API specifikacijama se dalje ne razvijaju jer se dvotaktni motori, na kojima se testiraju ulja, više ne proizvode. Planira se da API specifikacije u budućnosti budu zamenjene JASO i ISO specifikacijama. JASO (Japanese Automotive Standards Organisation) specifikacije ocenjuju nivo kvaliteta ulja za dvotaktne benzinske motore sa akcentom na čistoću sagorevanja u motoru, kvalitet podmazivanja a naročito na emisiju dima. JASO specifikacije ne važe za dvotaktne vanbrodske motore.
 

Za četvorotaktne motore motocikala proizvođači preporučuju ulja kvaliteta API SH i API SJ. Međutim, kod onih motora gde se ulje istovremeno koristi za motor i spojnicu (kvačilo), dolazilo je do proklizavanja spojnice i ubrzanog habanja zupčanika. Iz tog razloga, nastale su nove specifikacije JASO MA i JASO MB koje se odnose samo na ulja za četvorotaktne motore motocikala, tabela 33.

Tabela 5: JASO klasifikacija ulja za četvorotaktne motore motocikala

JASO MA  specifikacija
JASO MA
Ulje mora da zadovolji optimalno podmazivanje, da štiti kvačilo od proklizavanja i malu emisiju dima u izduvnom gasu. Dinamički koeficijent trenja (Frikcioni Indeks – DFI) ³1,45 i Statički koeficijent trenja (Frikcioni Indeks -SFI) ³1,15 i koeficijent vremena zaustavljanja (Stop Time Indeks-STI) ³1,55.
JASO MB
Ulje za četvorotaktne motore motocikala sa boljim performansama, statičkoh i dinamičkog frikcionog indeksa. Dinamički koeficijent trenja (Frikcioni Indeks – DFI) ≤1,45 i Statički koeficijent trenja (Frikcioni Indeks -SFI) ≤1,15 i koeficijent vremena zaustavljanja (Stop Time Indeks-STI) ≤1,55.
 

 

Za dvotaktni vanbrodske motore sa vodenim hlađenjem, postavljaju se posebni zahtevi u odnosu na ulja koja su iskazana NMMA specifikacijama (National Marine Manufacturers Association - udruženje proizvođača vanbrodskih motora). Na ispitnom motoru MERCURY 15 HP se vrši testiranje ulja koje mora da zadovolji sledeće kriterijume: habanje klipa, talozi u motoru mazivost, zaštita od slepljivanja klipnih prstenova, samozapaljenje, korozija, mešanje sa gorivom i zaštita od blokiranja ispušnog sistema.

U poslednje vreme, zbog zahteva ekologije i smanjenja buke, proizvođači dvotaktnih vanbrodskih motora su u svoj proizvodni program uvrstili i proizvodnju četvorotaktnih motora. Zbog specifičnosti uslova primene, Udruženje proizvođača vanbrodskih motora NMMA, oktobra 2004. god. donelo je novu specifikaciju NMMA FC-WTM za vodom hlađene četvorotaktne vanbrodske motore.

Tabela 6: Klasifikacija ulja za dvotaktne vanbrodske motore

NMMA specifikacija
NMMA (BIA) TC – W
Zastarela.
NMMA TC – W II®
Američka specifikacija za vanbrodske motore koji koriste mešavinu sa olovnim i bezolovnim benzinom. Zamenila je specifikaciju BIA TC-W.
NMMA TC – W 3®
Zahteva ograničenje taloga, habanje klipa, manje slepljivanje klipnih prstenova, zaštitu od rđe i korozije, kao i dobro mešanje sa gorivom. 1993.god. zamenila je specifikaciju TC-W II
NMMA FC-WTM
Motorna ulja za podmazivanje vodom hlađenih četvorotaktnih vanbrodskih motora.